Wie heeft schaken uitgevonden?

De geschiedenis van schaken gaat niet alleen vele jaren terug, nee het gaat zelfs vele eeuwen terug! Maar wie heeft het nu daadwerkelijk uitgevonden, het spel waar vele mensen zo van houden? Hoe zag het spel er van origine uit, deze beroemde mentale krachtmeting, die elke dag door miljoenen mensen wordt gespeeld?

Schaken is bekend over de hele wereld, gespeeld door vele liefhebbers, maar waar het vandaan komt is tot op heden nog niet geheel duidelijk. Er zijn vele legendes, verhalen en gissingen over het ontstaan van het spel en waar het zijn oorsprong vond. Maar, de meeste mensen zijn het er wel over eens dat er niet slechts één persoon was die het spel heeft uitgevonden en geïntroduceerd omdat het spel veel te ingewikkeld is met z'n regeltjes en ideeën om door één mens bedacht te zijn.

Tot Wilhelm Steinitz de eerste wereldkampioen schaken werd in 1886 became the first official World Chess Champion in 1886, the game of chess was in a steady flux. It was a game we could well have difficulty recognizing when we think about today’s chess: from a game dominated by intuitive decision-making, to a fight between chess engines. So, in the following article, we will explore the different roots of the game of chess and teach you the history of chess in a nutshell.

Schaakgeschiedenis – Een beroemde legende

Een oude legende die bij veel kinderen in hun reken- of wiskundeboek is terug te vinden, is dat van de tirannieke Indiase koning Shihram, en een wijze man uit zijn koninkrijk. De wijze man wilde de koning overtuigen van het belang van al zijn onderdanen in zijn koninkrijk. Daarom bedacht hij een spel dat het koninkrijk moest voorstellen met de koning en zijn koningin, torens, paarden, lopers en de pionnen, die natuurlijk allemaal belangrijk zijn.

Hij leerde de koning het spel. Deze was zo enthousiast over het spel dat hij besloot dat het als voorbeeld voor het hele volk moest dienen: het schaakspel had hem geleerd dat de boeren (pionnen) en de adel (de stukken) als een eenheid moesten samenwerken.

De koning beloofde de man een beloning die hij zelf mocht uitkiezen. Deze vroeg de koning om 1 graankorrel op het eerste veld van het schaakbord, 2 korrels op het tweede veld, 4 korrels op het derde, 8 korrels op het vierde enz. Op ieder veld dus steeds het dubbele aantal rijstkorrels van het vorige veld, totdat alle velden gevuld waren.

Aanvankelijk was de koning beledigd door de bescheiden vergoeding die er van hem gevraagd werd, maar hij gaf de opdracht om de wijze man zijn wens uit te betalen. Zijn enthousiasme verdween snel toen de rekenmeesters aan het hof hadden uitgerekend om hoeveel graankorrels het ging: in totaal zouden er meer dan 18 triljoen (264 − 1; een getal van 20 cijfers) graankorrels op het schaakbord gelegd moeten worden: vele malen meer dan de hele wereldproductie bij elkaar. De koning begreep dat deze wijze man hem hiermee een tweede lesje had geleerd. Eigenlijk net als met de pionnen in het schaakspel zelf: onderschat nooit de kleine dingen in het leven!

Dit is één van de meest bekende en populairste legendes over het schaakspel, maar geloof me, er zijn er nog heel veel meer...

 

Een geschiedenis van schaken

In het begin van de 20e eeuw wilde de Engelsman H. J. R. (Harold James Ruthven) Murray (24 juni 1868 – 16 mei 1955) meer weten over het ontstaan en de ontwikkeling van het schaakspel. Hij heeft zijn ontdekkingen verwerkt in een boek: “A History of Chess”*, uitgebracht in 1913.

In zijn boek, Murray gaat er vanuit dat de geschiedenis van het schaakspel ligt in het noorden van (het huidige) India, vandaar richting Perzië (vergelijkbaar met het huidige Iran), en vandaar zich verder verspreidde over het Aziatische continent. In deze oostelijke landen, waaronder dus India en Perzië, werd schaken een onderdeel van het onderwijs voor de adel. In die dagen werden woorden als “Shāh!” – Perzisch voor koning – or “Shāh Māt!” – de koning is verloren of dood – gebruikt in dit spel. Deze woorden zijn vrijwel gelijk aan de woorden zoals we die tegenwoordig nog steeds gebruiken met “schaak” en “schaakmat”. De spelregels zijn in al die jaren (eeuwen) nauwelijks veranderd (aldus het boek).

Murray beschrijft het spel dat model stond voor het schaakspel, genaamd: Shatranj. Daarna beschrijft hij de rol van het schaken gedurende de middeleeuwen, hoe het zich verspreidde vanuit het Midden Oosten, via Rusland en daarna naar West Europa.

Uiteindelijk, in het 3e deel van zijn boek over de schaakgeschiedenis, beland de schrijver aan de vooravond van het moderne schaak in de 19e eeuw, zoals we die tegenwoordig kennen

De geschiedenis van schaken in 50 zetten

Een ander boek dat 'De' geschiedenis van schaken beschrijft is “The history of chess in 50 moves“** dat in 2015 werd uitgegeven en is geschreven door Bill Price. Ruim 100 jaar later en het neemt de lezer dan ook mee in het huidige digitale schaken en ook een aantal spelers die het schaken in de wereld hebben gedomineerd.

Chinese wortels

Er zijn niet alleen mensen die geloven dat schaken in India/Perzië is ontstaan, maar er zijn er ook die geloven dat het in China is ontstaan.

Deze legende verhaalt dat schaak is uitgevonden rond het jaar 200 voor Chr., door een legercommandant, Hán Xin, die het spel bedacht om een bepaalde slag na te spelen. Spoedig na deze slag, een belangrijke slag in de Chinese geschiedenis, werd het spel weer vergeten en dook het pas weer op in de 7e eeuw na Christus, met een aantal nieuwe spelregels.

Het spel werd bekend en populair onder de naam “Xiang Qi” dat zoveel betekent als “Het olifanten spel”, waarmee het zijn connectie met de vroegere slag had verloren. Dit 'Olifanten spel' lijkt totaal niet op het schaakspel zoals we dat tegenwoordig kennen. Het had andere stukken, een ander speelbord en zelfs andere spelregels. Volgens de aanhangers die geloven in deze ontwikkelingen, kwam schaken vanuit China via India en Perzië, waarna het zichzelf langzaam ontwikkelt naar het schaakspel zoals we dat tegenwoordig kennen, met een speelbord 8 x 8  velden en de huidige schaakstukken.

Schaakgeschiedenis: van het romantische tijdperk naar het digitale tijdperk

Tot het einde van de 15e eeuw, onderging schaken talloze veranderingen, overleefde sancties opgelegd door de Christelijke kerk tot aan een compleet speelverbod, gedurende deze periode. Tot aan het einde van de 19e eeuw, medio 1880, ontwikkelde het spel zich tot de huidige vorm, zoals we het schaken nu kennen, deze periode wordt ook wel de "romantische periode van het schaakspel" genoemd.

Hieronder een kijkje bij één van de meest beroemde partijen uit de "romantische periode van schaakspel", de “Onsterfelijke partij” tussen Anderssen en Kieseritzky.